In een vorig schrijven heb ik aandacht geschonken aan de winkels in het oude Gieterveen. Daar zijn aardig wat reacties op gekomen, vandaar dat ik
hier een tweede artikel aan ga wijden. Er zullen ongetwijfeld hiaten en foutjes te bespeuren zijn, ik hoor dat graag van u als lezer. Op die manier wordt het beeld van het bruisende leven van Gieterveen in vroegere dagen alleen maar
completer.

Naast voedselwinkels bevonden er zich in Gieterveen ook nogal wat winkels die handelden in andere zaken, bijvoorbeeld in galanterieën. Ik wist niet precies wat galanterieën waren en heb het even in de Van Dale opgezocht. Deze geeft als uitleg: In toepassing op voorwerpen van sierlijke aard die in de beschaafde wereld in de mode zijn. Collectieve benaming voor allerlei voorwerpen van weelde, artikelen van mode en smaak, sierlijke snuisterijen enz. ter versiering van welingerichte woningen, of tot opschik en tooi, o.a. kristal, zilverwerk, lampen, vazen, beeldjes, armbanden, sieraden enz. Een hele mondvol. Van dit soort winkels, dus winkels ter versiering van de Gieterveense huizen en haar/zijn bewoners waren er zeven. Een groot aantal, lijkt me. Maar hier geldt dat het veelal om kamergrootte winkels ging die meestal gerund werden door de vrouw des huizes. Het vond veelal plaats naast het bestaande werk van de man in de landbouw, in een ander bedrijf of naast werk als ambulant verkoper. De smederijen van Berend Kremer en Hendrik Thalens aan de Bonnerveen en van Jan Postema aan de Broek, de stelmakerij Teije, later Sijbrand Dijkhuizen op de hoek Broek/ Veenakkers en timmerbedrijf van Jan Warmink, eerst aan de Veenakkers, later aan de Bonnerveen, hadden er een huiswinkeltje bij. Bertus Martijn aan de Broek had naast zijn bakkerij ook een galanterieënwinkel en een hoedenwinkel. Verder huisden de gebroeders Otto en Lukas Zwinderman aan de Zwarteweg en Elias Alvering aan De Hilte.

Een groot deel van de handel van de galanteriewinkels was nogal vrouwengerelateerd en zorgde voor een extra stukje inkomsten. De genoemde straten zijn nu geen winkelstraten meer en sommige lagen zelfs tamelijk achteraf. Aan De Hilte bijvoorbeeld, dat uit niet meer dan zo’n 15 huizen bestond, bevonden zich een café, drie winkeltjes en een smederij. Hetzelfde gold voor Bonnerveen. Ook daar bevonden zich nogal wat bedrijven en winkeltjes. Vanaf toenmalig café Eling hadden naar ik geteld heb 33 adressen aan de Broek een café, een winkel of een bedrijf. Het boek Hoe Gieterveen ooit was van Jo Tingen geeft een volledige opgave. Vanaf hetzelfde café richting Bonnerveen waren dat: kruidenier/kapper/scheerder en schoenmaker Hendrik Poelman; fietsenhandel, electricien en taxibedrijf Harm Poelman; bakkerij Darwinkel; molenaar Everts; Bakkerij Geert en Jan Boelens (‘Had heerlijke warme koeken’, vertelde Geertje Nieboer); kruidenier Verwey, later overgenomen door Bertus Alserda; smederij/galanterieën Hendrik Thalens; manufacturen Torenbos; smederij/galanterieën Berend Kremer en verderop dan nog de kruidenierswinkel van Stoffer en Riek Poelman (die later naar de Broek verhuisden en weer later werd overgenomen door de familie Dekker). Het is bijna niet voor te stellen dat al deze mensen en hun gezinnen daarvan konden leven. Naast galanterieën waren er nog drie manufacturenzaken teweten: Albert Meertens en Bertus Martijn, beiden aan de Broek en familie Torenbos aan de Bonnerveen. Ook het woord manufacturen kom je niet vaak meer tegen. Het woord komt uit de wereld van de wevers en betreft winkels die in stoffen en alles wat daarmee te maken heeft handelen. Van knopen, naaigaren, spelden tot en met alles wat men nodig heeft voor het maken en herstellen van kleding, beddengoed, gordijnen en meubilair. Veelal kon dit ook op bestelling door genoemde bedrijven worden gemaakt.

Van de drie genoemde winkels had Albert Meertens verreweg het grootste assortiment. Het was wat men met recht een warenhuis zou kunnen noemen. Voor ons schoolkinderen had Meertens de meest uitgelezen sinterklaastafel. Ik weet zeker dat mijn allereerste boekjes hier vandaan kwamen. Daarnaast verkochten ze kleding, huishoudelijke artikelen en speelgoed. Later hebben ze zich meer toegelegd op meubelen. Naast Meertens had ook huisschilder Maarten Wessels aan de Broek een leuke sinterklaastafel. Van de genoemde winkels kan ik mij niet heugen dat zij voor ons jongeren de moeite van het bezoeken waard waren. Je zou het wel denken, want kinderen snuisteren graag, maar of al dat diggelgoed en opschik wel zo interessant was is zeer de vraag. Bij Meertens noemde ik al kleding en hij zal zeker gezorgd hebben dat de doorsnee Gietervener er ‘schier’ bij liep, maar veel mensen togen voor een uitgebreidere collectie op den duur naar modezaken in Wildervank (Sijpkes) of Veendam (Betram, Stevens). Er werd natuurlijk ook veel kleding zelf gemaakt, vergeet dat niet. Voor schoenen kon men terecht bij Geert Trip aan de Broek, eveneens voor reparatie en bij Wilte Schutrup aan de Boerendijk. Zoals ik al eerder schreef nam de uittocht naar omliggende plaatsen door de komst van de auto een vlucht en allerlei winkels als ook beroepen hielden daardoor op te bestaan. Een bekend voorbeeld is de melkhandel, zeker toen de melkfabriek in 1967 dicht ging. Melkventer Harm Smit verhuisde naar de Broek en begon aldaar een winkel en ventte later daarnaast met een SRV-wagen. Door de strenge wetgeving inzake hygiëne hield het huisslachten voor Harm Zuurhof en Arend Poelman eind jaren zestig ook op. Mensen kochten hun vlees voortaan kant en klaar bij de erkende slager, lieten het bezorgen door bijvoorbeeld slagerij Bekkering in Wildervank of kochten het in de supermarkt. De touwwinkel van Roelof Majoor verdween ook, evenals de petroleumhandel en pietreuliekar van Vrouw Kaspers die aan de Pastoorakkers in de Streek woonde.

Als laatste nering noem ik de cafés, in vroeger tijd ook wel dorpsherberg of logement genoemd. Eén van de drie pijlers van waar elke gemeenschap op gebouwd is, teweten: school, kerk en café. Aan de Bonnerveen was dat
Café Postema (pand waar nu familie Stegeman woont). Het bedrijf van
Postema verhuisde later naar de Broek.
Aan de Broek voorts: Café Schuiling, later Geert Eling, later Hummel,
Klinkhamer en naar verluidt onlangs verkocht.
Café Zwiers, eerst Luchien, daarna dochter Gees en later Derk Zwiers,
familie Hingstman en als laatste familie Oving;
Café Lammert Boer (pand werd later winkel/woonhuis van Pomp/Paas,
thans woonhuis van familie Sanders)
Café Ketelaar, brandde af in 1922 en hield op te bestaan (pand recht
voor T-sprong Veenakkers/Broek, thans aannemersbedrijf van
Jans Potse).
Aan de kruising Bareveldsterweg/De Hilte stond Café Piening (Hendrik
en Lammie Piening), ver daarvoor Speelman, daarna Luitje
Kranenborg, daarna Piening. Hield later als café op te bestaan en
werd door brand verwoest. Thans seksclub Cassa Grande.

Van al de genoemde cafees is op Klinkhamer na niets meer over. Vooral in de cafees Zwiers en Eling speelde zich het verenigings- en het uitgaansleven af. Tevens waren dit de gelegenheden voor gymnastiekuitvoeringen, toneel- en schoolfeesten en bruiloften. Ze hadden een belangrijke sociale funktie in het leven van de Gieterveners. Ook aan de Kopweg heeft een café gestaan en dan is er nog sprake van zogenaamde ‘stille knippen’. Waar die zich precies bevonden is enigszins onduidelijk, ze heetten niet voor niets stille knippen. In ieder geval was er eentje aan de Tjassenswijk. Het zal er stellig levendig aan toe zijn gegaan. Van mijn allerjongste tijd ken ik naast café Zwiers en Eling ook café Piening. Ik herinner me de zomerkermis in de weide achter het café. Veel meer dan een draaimolen, een paar ‘slikkramen’ en iets met spelletjes was het niet, maar toch… Als afsluiting ervan volgde zaklopen, fietshindernisrijden over een kronkelig parcours en stoelendansen. Uiteraard was er bal na. De hele buurt liep er voor uit. Kom daar nu nog maar eens om!

p.s. Mocht u nog iets weten of verbeteren of willen aanvullen zoals namen van winkels en adressen, schroom niet even te mailen of te schrijven. Adres: Willemenineke@Ziggo.nl of Veenakkers 52, 9511 TA, alhier. Bij voorbaat dank. Willem.

Vanmorgen ben ik op bezoek geweest bij Ginie Nijboer Dijkhuizen. Ze is voor enige jaren terug verhuisd naar Gieten en raakte bevriend met mijn schoon-moeder. Mijn vrouw bezoekt haar regelmatig na haar vrijwilligerswerk in het zorgcentrum. Ik kom Ginie zo af en toe in het dorp tegen en dan praten we even bij. Ze is 91 jaar, fragiel, maar nog goed bij verstand en heel plezierig om mee te kletsen.

Enige tijd geleden verstrekte ze mijn vrouw een keurig geschreven lijst met de namen van alle winkeliers en bedrijven die zich vroeger in ons dorp bevonden. De meeste zijn van voor mijn tijd. Ik was verrast. Toen ik haar kort daarop weer in het dorp tegenkwam, zei ik dat we die lijst eens moesten doornemen. ‘Ja dan doen we’ zei ze en nu was ik bij haar. Ik had de lijst in een documentje gezet en in rubrieken verdeeld zodat ik allerlei eigenaardigheden die ze stellig te berde zou brengen kon toevoegen. We begonnen bij de bakkers. Dat waren in ieder geval: Roel Koops, Geert Boelens, Willem Kramer, Jan van Rossum, Jan Darwinkel. Je zou denken dat er een stevige concurrentie moet zijn geweest, maar ik heb nooit vernomen dat men elkaar klanten probeerde af te pakken. Evenmin heb ik ooit iets vernomen over klantenwerving of iets wat daar op leek. Ieder had zijn/haar eigen klantenkring. Het dorp Gieter- en Bonnerveen telde rond de eeuwwisseling tegen de 1200 inwoners, daar moest men als neringdoende zuinig mee om springen. Toch was het mogelijk dat er zoveel winkeliers en bedrijven een ‘bescheiden’ inkomen hadden. Want er waren naast de vier genoemde bakkers ook nog zeven kruidenierszaken. Sommigen waren niet veel groter dan een kamer. Ik herinner me het winkeltje van Harm en Riek ’tannie’ Kupers nog levendig. In de ruimte waar zij haar winkeltje bestierde -want het was vooral háár bedoening- bevindt zich nu een moderne, niet eens zo grote keuken. Dat was de oppervlakte van de hele winkel, teweten: het gangetje voor de klant(en), de toonbank, de voorraadbakken en -flessen en van alles op planken aan de muur. In het Veenkoloniaal Museum te Veendam is een soortgelijk winkeltje van elders overgeheveld en te bekijken. Naast tannie Kupers waren er Stoffer Poelman, Bertus Alserda, Ginie Poelman, Harm Pomp, Aaltje Pot en Geert Ramaker. Enkele van deze winkels heb ik zelf nog gekend. Ik bedoel met kennen dat ik er ooit weleens geweest ben. Een jonge jongen had in een kruidenierswinkel weinig te zoeken. Alleen eind november werden wij gelokt om de zogenaamde sinterklaastafels te bekijken. Daarop lagen vele begerenswaardige spullen uitgestald, die wonder o wonder (als je tenminste nog in de ouwe baas geloofde) op 6 december ’s ochtends bij je thuis op tafel lagen. Zo ging het tenminste bij ons. Lang niet al die winkels hadden een sinterklaastafel en die waren voor ons jongeren dan ook niet van belang. Dan had je nog de opdeling in winkels voor mensen van christelijk huize en winkels voor de vrijzinnigen of openbaren. Ze hadden denk ik ongeveer dezelfde waren. Maar die opdeling was er wel degelijk. Van de huisbezorgende kruideniers kan ik mij tenminste niet heugen dat mijn moeder ooit iets bij Alserda – De Spar- kocht, want die waren christelijk. Mijn broer Harm was overigens bevriend met hun zoon Tonny. Dat mocht wel, maar zakendoen was kennelijk van een andere orde. Toen ik begon te roken kocht ik weleens een pakje Samson bij Alserda. Roken was bij ons thuis geen gewoonte, alleen als er visite kwam werd er afhankelijk van dat bezoek gerookt. Dan stak zelfs mijn vader weleens een Chief Whip of een North State op. Maar wij kinderen werden toch niet geacht te roken. Door mijn shag bij Alserda te kopen wist ik dat het niet uitlekte. Dicht als een waterslot en zo had de opdeling ook weer zijn aardige kanten. Het merendeel kocht mijn moeder overigens bij Kupers, hoewel die ook christelijk waren. Dit had natuurlijk te maken met de plek van de winkel, twee huizen van ons af. Daar kon je moeilijk omheen. Niet zelden moest er ’s avonds nog eventjes iets gehaald worden, stroop bijvoorbeeld of suiker en dan stuurde moeder één van ons met een weckfles naar tannie. Ze schepte het gevraagde met een grote houten lepel uit één van de vaten die onder de toonbank stonden of die ze van een plank achter haar pakte. Ik kan mij deze handeling nog goed voor de geest halen. Met zo’n service en zo vlak naast de deur waagde je het niet makkelijk om je boodschappen elders te doen. Maar omdat tannie Kupers een beperkte aanbod had, liet moeder ook boodschappen bezorgen door Geert Ramakers. Hij was de broer van mijn grootmoeder van vaderskant. Mijn grootmoeder was op jeugdige leeftijd, nog voor de geboorte van Geert, bij het kinderloze gezin Sloots aan de Tjassenswijk in Gieterveen geplaatst en hoewel er mogelijk hierdoor tussen broer en zus weinig binding bestond, betrok moeder wel het een en ander van de Ramakers. Verder dan het bezorgen van de waren die moeder keurig in het bestelboekje schreef ging onze omgang niet. Toen zijn winkel ophield te bestaan bestelde mijn moeder bij Stoffer Poelman, dat later het supermarktje van Bert en Berta Dekker werd en toen dat ook verdween kocht ze bij SRV-Smit. Van sommige winkels weet ik helemaal niets. De winkel van vrouw Pot is er zo eentje. Deze bevond zich op maar een paar honderd meter van ons huis aan De Hilte, maar ik ben er nooit geweest. Ik weet alleen dat er standaard een paar zeeppoederdozen voor haar enige winkelraam stonden. Wat zij verder verkocht? Ja, etenswaren en dus schoonmaakspullen. De winkel van Harm Pomp was weer een ander verhaal, want ik noemde het altijd Paas. Dat kwam, vertelde Ginie, omdat de dochter van Pomp trouwde met Jan Paas. Ze woonden in bij Pomp en stilaan nam de dochter de winkel over. Het pand, een jaren geleden prachtig gerestaureerd woonhuis, staat recht tegenover het terrein waar vroeger de lagere school stond, met daar weer achter het sportveld. Ik herinner me dat ik vanaf het schoolplein ooit eens een sneeuwbal tegen de winkelruit gooide. Ik ga er vanuit dat het voor een belager bedoeld was en dat het afweek. Het spatte uiteen tegen de ruit. Dat moet behoorlijke schrik hebben opgeleverd. De winkelier -ik weet niet meer of het een Pomp of een Paas was- kwam de winkel uitgevlogen en gaf mij ter plekke een flinke aframmeling. Daar zou zo’n man nu niet meer zo makkelijk mee wegkomen, maar dit terzijde. Raampjes inkegelen was overigens één van mijn grote jeugdzonden. De Paas/Pomp-methode heeft mij denk ik mede van deze ondeugd afgeholpen. De vaste winkels hadden veelal een bezorgservice en daarnaast waren er nog ambulante handelaren, zoals melkventers en groenteboeren. Harm Smit en Popko Lanting gingen langs de deuren met een melkkar en Wolf uit Gasselternijveen kwam langs met zijn groentenbusje. De meeste van deze mensen zijn inmiddels uit de tijd. Tannie Kupers was de eerste dode in mijn oude buurtje waarvan ik het nog weet. Ik was op een dag na 13 jaar. Zij was zeer geliefd. Het buurtje verkeerde in diepe rouw. Het winkeltje kwijnde zonder haar levendige aanwezigheid spoedig weg. In feite ging het met de meeste winkeltjes bergafwaards toen de auto haar intrede deed en de mensen een dorp verderop hun etenswaren en andere spullen gingen kopen. Dat heet in de volksmond ‘vooruitgang’ en dat is, houden we ons steevast voor, niet tegen te houden. Over niet al te veel jaren weet niemand meer dat er ooit een florerende middenstand met ‘stenen winkels’ in Gieterveen was. Alleen Riek Poelman, de vrouw van Stoffer, leeft nog. Zij is inmiddels 102 jaar oud. Chapeau!