Je kunt bijna geen krant of tijdschrift openslaan of je leest op enig moment wel iets over de oorlog. Niet dat ik er specifiek op let of omdat het weer tegen de dagen van de bevrijding loopt. Een boekenbijlage, in welke krant dan ook, is zelden Tweede Wereldoorlog-vrij. Er is altijd wel een herdruk van een klassieker of de uitgave van het dagboek van een onlangs achter de beschotting van een leeggeruimd huis gevonden koffer met daarin schrijfsels  van de vroegere bewoners. Nee, het houdt nooit op. Ik heb me weleens afgevraagd hoe de Nederlandse schrijverij er uit zou hebben gezien zonder al die verhalen over De Tweede Wereldoorlog of hoe de maatschappij zich zou hebben ontwikkeld als deze vreselijke tijd niet had plaatsgevonden. Allicht was dat veel beter geweest, maar het heeft het culturele leven ook een enorme optater gegeven. De grote schrijvers wier oeuvre doordringt is van allerlei zaken die met de bezettingstijd te maken hebben, zouden ook zonder die narigheid best wel tot mooie boeken zijn gekomen, maar het heeft hun carrière wel vaart gegeven. Ik noem mensen als Harry Mulisch, WFHermans, Marga Minco en Anne de Vries. Hetzelfde geldt voor filmmakers. Is dit hun aan te wrijven? Nee, zeker niet! Zij waren zelf getuige van de vreselijkste misdaden en deden daar op hun wijze verslag van. Dit moest worden verteld. Ze deden dat op magistrale wijze, zoals het goede vaklui betaamd. Misschien ook wel met het doel dat de mensheid ervan zal leren. Maar dit was te hoog gegrepen. Ook het boek ‘De hut van oom Tom’ heeft niet kunnen zorgen dat zwart en wit na de afschaffing van de slavernij door één deur kunnen. Er is wat dat betreft nog een hele lange weg te gaan. De spanning tussen mensen onderling zal altijd een punt van zorg blijven. En daarom is het ook van belang om aandacht te blijven schenken aan de Vrijheid. Dat is nu eenmaaal geen vanzelfsprekendheid. Het is een weelde die men moet koesteren en uitdragen. Het houdt dus inderdaad nooit op.  

Willem.

Voor de aardigheid eens een verhaaltje gemodeleerd naar een bekend sprookje.

Op een dag liep een jachtopziener langs het nieuwe gebied van De Hunze en zag tot zijn verbazing een wolf aan de oever liggen. De jachtopziener had geen geweer bij zich, enkel een mes en voelde een zekere vrees. Met wolven wist je het maar nooit. Het was bovendien een enorm groot exemplaar. Het soort waar hij als kind weleens over had gehoord en die een grootmoeder én een meisje in slechts enkele happen had opgevroten. Welnu, in die orde van grootte zag hij de wolf. Om helemaal zeker te zijn dat hij niet droomde zei hij ‘Zo wolf, even uitrusten?’ ‘Ja,’ zei de wolf ‘het leek mij er het juiste moment voor’. De jachtopziener zag nu dat de wolf een zeer bolle buik had en omdat hij wist dat roofdieren dan weinig kwaad doen, nam hij de gelegeheid te baat de wolf wat vragen te stellen. ‘Waarom bevind je je juist hier, waarom niet op het Hijkerveld of in het Bargerveen, daar valt veel meer te scoren, schapen enzo?’ ‘Ja, weet je,’ zei de wolf ‘ik kom net van de Lüneburger Heide en het is daar armoe troef. Het leven was er altijd prima, maar het is er onderhand zo overgewolfd geworden, dat ik weggevlucht ben. Daarenboven hebben wij de laatste tijd een bijzonder slechte naam gekregen. Er wordt steeds meer gewezen op het feit dat wij weleens een schaapje pakken. Maar áls dat al gebeurt, dan pakken we altijd de zwaksten. Zo zijn we’. ‘Jaja, zo ken ik er nog wel een paar’, zei de jachtopziener, ‘maar als het zo uitkomt dan grijpen jullie ook weleens een arm grootmoedertje of een onschuldig meisje, leer mij jullie kennen’. ‘Ja wat nou, dan moeten ze maar niet zo dom zijn om op ons pad te komen. Maar waar vindt een eerzaam levende wolf tegenwoordig nog een mensenprooi? De ouwetjes zijn allemaal weggestopt in bejaardencentra en de kindertjes mogen zich in geen enkel bosje meer begeven. Veuls te gevaarlijk! Dus de kans dat wij wolven dáár tegenaan lopen is wel heel erg klein. We moeten het hebben van muizen en van regenwormen en dat noemt ons schadelijk!’ De jachtopziener kreeg glad medelijden met de wolf. ‘Maar hoe komt het dan dat jij zo’n bolle buik hebt’ zei hij. ‘Nou ik heb net een visser opgevroten. Maar die vroeg er bijna letterlijk om’. Ja, dit was toch wel al te kras! De wolf liet nu een enorme boer en viel als een blok in slaap. Dit leek de jachtopziener het juiste moment om toe te slaan. In een krachtige haal sneed hij de buik van de wolf open en floeps… daar verscheen het hoofd en vlot erop de romp van de visser. Hij had een jong bevertje in zijn hand. ‘Ah, got you!’, zei de jachtopziener, die de zogenaamde visser kende vanwege diens stroperspraktijken. Hij legde hem ogenblikkelijk de handboeien aan en toog met hem heen.

Hoe het verder verging met de wolf? Ja, daar liep het in het bekende sprookje slecht mee af, dus hierop voortbordurend vrees ik voor hem het ergste.

Willem.

Er is mij gevraagd of ik iets kan vertellen over de bevrijding van Gieterveen. Ik weet eerlijk gezegd niet meer zoveel over deze tijd , maar juist in die bevrijdingsweek gebeurde er heel veel. Om te beginnen: mijn vader was stelmaker en zijn bedrijf dat tevens ons woonhuis was bevond zich op de hoek van de Veenakkers en de Broek, aan de kant van de Streek. Het waren hele spannende dagen, want de bevrijding hing in de lucht en de Duitsers waren feller dan ooit. Zo hadden ze bijvoorbeeld elk vervoer over de weg verboden en schoten op alles wat los en vast zat. Het was op maandag 9 april ’s middags tegen een uur of een. Mijn zus Frouk en ik waren bonen aan het doppen in de keuken. Mijn vader wilde al vroeg poten, het prachtige weer liet dat wel toe. Plotseling hoorden we een hels kabaal van vliegtuigen op ons af komen. Op slag zagen we dat Everts met zijn paard en wagen komende vanuit de Streek vlak voor ons huis liep en daar schoten die vliegtuigen op. Ze werden niet geraakt.  Frouk en ik renden ogenblikkelijk door de gang naar de werkplaats van vader om te zien of Roel en Martha daar ook waren. Roel was pas 8 en Martha 5. Kort erop beschoten die vliegtuigen de hele voorkant van ons huis en de werkplaats. Hierbij kreeg Frouk een kogel dwars door haar buikwand. Ze viel zwaar gewond neer. Hevige consternatie natuurlijk.

Nu woonde schuin tegenover ons meester Grakist en die zijn vrouw was verpleegster geweest en zij heeft zo goed en zo kwaad als het ging direct een noodverband aangelegd. Intussen had mijn vader al contact gezocht met onze huisarts die in Gieten woonde, maar die durfde vanwege het gevaar niet te komen. We wisten dat Gezienus Schuiling in het verzet zat en die heeft  contakt opgenomen met dokter Van Lenning die op Bareveld woonde en die is meteen op de fiets gekomen. Hij stelde vast dat Frouk zo snel mogelijk naar het ziekenhuis moest. Ze had inmiddels al veel bloed verloren en moest zo spoedig mogelijk geopereerd worden. Op een veewagen met houten wielen en op een brancard is ze vervoerd naar Vlieghuis in Gieten en vandaar is ze met een Rode Kruis-auto naar Assen gebracht. Op het moment dat ze bij het ziekenhuis aankwamen bleek er geen stroom te zijn, maar ze is toch zo gauw als het kon geopereerd. Mijn vader en moeder waren achter de Rode Kruis-auto aangefietst. In Assen was de situatie echter ook erg onveilig. Er werd nog behoorlijk geschoten en omdat heen en weer reizen onbedoenlijk was, verbleven ze bij familie van bakker Kramer die tegenover ons woonde. Gezien de ernst van de verwonding van Frouk moest dat wel. Mijn moeder kwam vrijdags als eerste weer op de fiets terug. Ik was die dag jarig. Ik werd 17. Het voelde vreemd aan jarig te zijn op de dag van de bevrijding. Het was een prachtige, zonovergoten dag. Er stond al heel veel in bloei en toen de legervoertuigen ’s middags over de Broek reden waren de mensen zo blij dat ze handenvol bloemen plukten en op de trucs en de tanks van de bevrijders gooiden. En de soldaten… zij gooiden chocolade naar ons! Het was een kakofonie van gezang en gejuich. Extra plezierig was het dat er bij Lambert en Geertina Ketelaar een kindje was geboren. Er is die dag heel wat afgefeest, maar daar kan ik mij niets meer van herinneren. Mijn vader is pas zondagsmorgens teruggekomen. Hij bezat een fiets met luchtbanden, maar in Rolde trof hij een groepje Duitsers en die namen zijn fiets in beslag en gaven hem er een oude met surrogaatbanden voor terug. Hiermee is hij veilig in Gieterveen teruggekeerd.

Met Frouk is het gelukkig weer helemaal goed gekomen. Ze is in 2013 overleden op de leeftijd van 89 jaar.

Wel, dit is mijn herinnering aan de bevrijdingsdagen in Gieterveen. Maar het zou nog ruim drie weken duren voor Nederland echt bevrijd was.

Opgetekend door Willem Haandrikman, 13 april 2015 te Gieterveen.