Ruim een maand geleden heb ik aandacht besteed aan het symposium van 27/9 j.l. over het openbaar vervoer in Noord-Nederland. Deze week kregen de aanwezige toehoorders het verslag van deze bijeenkomst toegestuurd. Ik zal het hier en met name de fragmenten die de busreizigers van Gieter- en Eexterveen aangaan, verkort weergeven.
Het motto van de middag was ‘Dé integrale onderliggende voorziening voor wonen, werken en welzijn, kortom; voor de bevordering van de leefbaarheid van ons mooie Drentse platteland’. Ik ben een beetje huiverig voor dit soort grote woorden. Het is al gauw een plakkerig koekje, gebakken door teveel suiker. ‘Het kostenplaatje mag nooit alleen doorslaggevend zijn voor het voortbestaan van het openbaar vervoer’ zegt het stuk dan, en ‘Het zijn de leefbaarheidsaspecten die de kwaliteit van het openbaar vervoer bepalen’. Die leefbaarheidsaspecten zijn volop aanwezig in ons dorp, maar kennelijk niet van dien aard dat men de halteplaats De Hilte hierdoor in stand wil houden. In mijn vorige stukje heb ik al gewezen op het massale gebruik van deze halte door reizigers van Gieter- en Eexterveen. De mensen (vooral jongeren) die ’s morgens naar Groningen of Assen willen reizen zullen vanaf half december naar de K.J. de Vriezestraat te Wildervank moeten fietsen, terwijl het zo weinig moeite voor de bus kost om het rondje Hilte eventjes te maken. Hier wordt ineens door het OVb aan de leefbaarheid voorbij gegaan en ons ‘mooie Drentse platteland’ is al helemaal niet meer in beeld. De Rekenkamer komt tot de voor het OpenbaarVervoersbureau geruststellende conclusie: ‘Je kan er komen’ en ‘Je doet er wat langer over’. !!!. Er zijn wetenschappers die op dit soort onderzoeken promoveren! Het is aan de lokale overheid om de achteruitgang van de leefbaarheid van het platteland af te remmen, het liefst zelfs te voorkomen, maar zeker niet het te verergeren. ‘Het plaatsen van haltes buiten dorpen, nabij onverlichte wegen en moeilijk te bereiken plaatsen alléén om rittijden te verkorten, is geen goede manier om het openbaar vervoer gangbaar te houden’, zegt het stuk voorts. De nieuwe op- en uitstapplek (K.J. de Vriezestraat, grenzend aan de N33) is misschien wel het ultieme voorbeeld hoe het juist niét moet. Met één veeg wordt de reiziger verplicht 3 kilometer verder te fietsen, langs een donkere en gevaarlijke weg en naar een halte op een zeer afgelegen plek. Maar zij voldoet inderdaad aan het beeld dat het OVb schetst als ze spreekt van het verdikken en verdunnen van hun te rijden lijnen. Hier kan niemand vrolijk van worden. Gelukkig lees ik aan het eind van het bericht over een voorzichtige pleidooi voor herinvoering van de LijnBelBus. Dat zou eventueel een mogelijkheid voor Gieter- en Eexterveen zijn. De nogal schreeuwerige titel van de bijeenkomst ‘Écht OV, daar kom je verder mee’ geeft mij na lezing van het verslag echter weinig vertrouwen.
Voor hun bijdrage kregen de sprekers van de bijeenkomst die middag een boekje met brieven die Vincent van Gogh vanuit Drenthe aan zijn broer Theo stuurde. Een lumineuze geste, zeker, maar in de tijd van Vincent van Gogh waren er nog helemaal geen bussen of eh wilde het OV de beoogde lezer middels dit boekje alvast de boodschap inblazen dat die bussen hier over enige tijd ook niet meer zullen zijn en dat de reiziger het op de Van Gogh-wijze zelf maar uit moet zoeken? Het heeft er inderdaad alle schijn van. Nou ja, het wordt in ieder geval vervolgd.
Willem.

’t Is vandaag de dag nogal wat in de wereld, het gaat er rumoerig toe. Bonje tussen wereldleiders, engelse toestanden aan de overzijde, opwarming van de aarde, stikstofuitstoot, het milieu… enzo-enzovoort. Ofschoon mij al die zaken aan het hart gaan (het ene wat meer dan het andere) en soms lichte paniek toeslaat, hanteer ik de slogan think global, act local. Je kunt overal wel op af willen gaan, je overal mee bemoeien, maar dat zet weinig zoden aan de dijk. Het hemd is nader dan de rok, zegt een oud spreekwoord en hoewel ik dit altijd een wat wonderlijke uitdrukking vond, is het in de regel wel waar. Ter zake dus en vooral terzake hier. Op 27 september j.l. was er in het gemeentehuis een symposium over het openbaar vervoer onder de ronkende titel ‘Echt OV, daar kom je verder mee’, georganiseerd door het BOKD, de organisatie die zich bezighoudt met het vitaal en leefbaar houden van de Drentse dorpen. Het OV moet saneren en dan met name in de dunner bewoonde gebieden. Dikke lijnen worden dikker, de dunne worden nog dunner of verdwijnen helemaal. Lijnen worden recht getrokken en haltes verdwijnen. Dat was zo’n beetje de strekking van de info. In vroegere tijden reed er vanuit Winschoten of vanuit Assen minstens ieder uur een bus door Gieterveen. Er waren meerdere haltes. Dat had natuurlijk alles te maken met het feit dat minder mensen een auto hadden, waardoor reizen met het openbaar vervoer noodzakelijk was. Nu heeft bijna ieder mens een auto, een 45-kilometerkarretje of een scootmobiel. Reizen met het openbaar vervoer is nu vooral belangrijk voor scholieren en voor mensen die er om een andere reden voor kiezen. Voor mensen met een beperking zijn er bovendien diverse soorten persoonlijk vervoer. Hans Ende, lid van het dagelijks bestuur van reizigersbelangenvereniging Rover, noemde het ‘vervoersarmoede’. Dat betekent: de situatie dat een persoon geen eigen verplaatsingsmogelijkheid heeft en daardoor ernstige belemmeringen ondervindt. Daarna somde René Coveen, ook verbonden aan Rover, een hele scala aan reismogelijkheden op. Maar wat opviel was dat dit vooral op het westen van ons land betrekking had. Daar kom je in Drenthe niet ver mee. De makke is dat al deze vormen vaak niet goed op elkaar aansluiten en soms duur zijn. Het woord ‘chaos’ viel.
Waar het ons Gieter- en Eexterveners om te doen was is hoe de toekomst van de bushalte van De Hilte eruit ziet. Niet best, bleek al gauw. In het plan om de dunne lijnen op te heffen zou in dit geval betekenen dat de gewoonlijk aangeduide Bareveldsterstraat komt te vervallen, om de dikke lijn, de N33, te laten preveleren. Het gevolg is dat er in de nabije toekomst alléén nog bij de halte K.J. de Vriezestraat aan de weg naar Stadskanaal, afslag N33, wordt gestopt. Vanaf De Hilte is dat 3 kilometer en bepaald geen veilige fietsroute. Het zou eenvoudig op te lossen zijn als er bij de N33-afslag Eexter- en Gieterveen een halte kwam. Daar hoeft OV weinig anders voor te doen dan de halte van De Hilte zo’n 200 meter te verplaatsen. En let wel; De Hilte is een goed gebruikte halte. Ik tel regelmatig zo tussen de 30 en 40 fietsen bij de stalling. Er is kortgeleden een petitie aan de OV aangeboden met een kleine duizend handtekeningen van mensen uit Eexter- en Gieterveen. Of dit wat uit zal maken weet niemand. Feit is wel dat wil men de leegloop van dorpen als Gieter- en Eexterveen beteugelen, dan zal het openbaar vervoer niet nog meer haltes moeten opheffen. Het idee van een Hub-bus biedt geen oplossing. Het is duur en elders al gedoemd te mislukken. Hopelijk komt OV tot inkeer en blijft De Hilte in de huidige óf in de boven geschetste situatie behouden. Want wat er nú op tafel ligt… daar komt echt niemand verder mee.

Alsof de duvel er mee speelde flitste uitgerekend vanavond het alarmsysteem van het gemeentehuis aan, waardoor de deur enige tijd gesloten bleef voor de belangstellenden voor de inspraakavond over een toegankelijk(er) Aa en Hunze. Er hadden zich een vijftiental mensen verzameld, waarvan enkelen in scootmobielen. De bedoeling was om van gedachten te wisselen over problemen die mensen met een beperking thuis of als ze de deur uit gaan ondervinden. Toen eindelijk het alarm uit was en de ingang ontgrendeld en we in de raadzaal waren gezeten, kwamen de tongen los. Het feit dat er in het VN-rapport voor de rechten van de mens gesteld wordt dat iedereen dezelfde rechten geniet, was voor velen niet meer dan een wassen neus. Bijvoorbeeld bij het bouwen van nieuwe woningen, zelfs specifieke voor mensen met een beperking, gaan ontwerpers en uitvoerders gemakkelijk voorbij aan de primairste wensen van de toekomstige bewoners. Deuren en slaapkamers worden bijvoorbeeld te smal en toiletten ontoegankelijk ingetekend. Eén en ander ontstaat doordat er geen overleg is met mensen die behept zijn met een mobiliteitsprobleem. Buitenshuis is het helemaal een janboel. Kapotte, losliggende, scheve of missende trottoirtegels zijn een ramp voor visueel gehandicapten, voor rollatorgebruikers en scootmobielers en voor iedereen die slecht ter been is. Evenzo boomwortels die het asfalt opduwen. Maar ook allerlei obstakels die met heel weinig moeite kunnen worden weggehaald. Denk aan de wildgroei van rekken voor de winkels, aan tafels en stoelen voor eet- en drinkgelegenheden, kriskras op trottoirs gestalde fietsen, aan de vele nodeloze betonnen ‘sier’-richels en paaltjes en het ontbreken van opritten. Jan Meursing deed een sympathieke pleidooi voor bewustwording naar de jongeren. Met alleen mopperen kom je er niet. Hij gaat naar scholen en vertelt dan over de problemen waar hij als rolstoeler mee te maken heeft. Bewustwording is heel belangrijk. Door de groei van het aantal scootmobielen zal de infrastructuur van fiets- en wandelwegen op de schop moeten. Hetzelfde geldt voor de aanpassing van toiletten in winkels en zelfs ziekenhuizen. Greet Oosterhuis, raadslid van Plaatselijk Belang, legde uit dat veel problemen in stand gehouden worden doordat er meerdere partijen bij betrokken zijn. De grond waarop zich obstakels bevinden is niet zelden eigendom van een projectontwikkelaar die zich weinig tot niets aantrekt van klachten van mensen met een beperking en ook veel burgers hebben maling aan hun gezever. Het is kort door de bocht, maar helaas de realiteit. Participatiemaatschappij is mooi op papier, maar in de praktijk vaak een loze kreet. Voorts werd er gewezen op het openbaar vervoer. Lange tijd is dat een puinhoop geweest, maar waratje… het wordt beter. Er mag ook weleens wat goeds worden gezegd. Het openbaar vervoer is echter geen zaak van de gemeente. Zij heeft dus geen zeggenschap als het gaat over het afsluiten van bushaltes, zoals nu bij De Hilte staat te gebeuren. Over dit soort zaken zal op 27 september a.s. een speciale symposium plaatsvinden in het gemeentehuis. Wel van tevoren even aanmelden!! Tot slot concludeerden we dat dit een hele leerzame avond was.
Er waren mijns inziens te weinig belangstellenden op af gekomen. Door de bomen van de vele hulporganisaties zag ik bijwijlen het bos niet meer en voor mensen die dit werkelijk aangaat moet het helemaal een verschrikking zijn. Als niet-beperkte is een inspraakavond als deze zeer nuttig. Je wordt met de neus op alledaagse feiten (lees: hindernissen) gedrukt waar je amper weet van hebt. De vanzelfsprekendheid je fluitend over en langs alles te kunnen bewegen kan in een flits voorbij zijn. Je belandt dan in een totaal andere wereld. In een wereld waarin leefbaarheid hoog in het vaandel staat, moet dat voor iedereen gelden. Dat ben ik er in ieder geval wijzer van geworden.

In een vorig schrijven heb ik aandacht geschonken aan de winkels in het oude Gieterveen. Daar zijn aardig wat reacties op gekomen, vandaar dat ik
hier een tweede artikel aan ga wijden. Er zullen ongetwijfeld hiaten en foutjes te bespeuren zijn, ik hoor dat graag van u als lezer. Op die manier wordt het beeld van het bruisende leven van Gieterveen in vroegere dagen alleen maar
completer.

Naast voedselwinkels bevonden er zich in Gieterveen ook nogal wat winkels die handelden in andere zaken, bijvoorbeeld in galanterieën. Ik wist niet precies wat galanterieën waren en heb het even in de Van Dale opgezocht. Deze geeft als uitleg: In toepassing op voorwerpen van sierlijke aard die in de beschaafde wereld in de mode zijn. Collectieve benaming voor allerlei voorwerpen van weelde, artikelen van mode en smaak, sierlijke snuisterijen enz. ter versiering van welingerichte woningen, of tot opschik en tooi, o.a. kristal, zilverwerk, lampen, vazen, beeldjes, armbanden, sieraden enz. Een hele mondvol. Van dit soort winkels, dus winkels ter versiering van de Gieterveense huizen en haar/zijn bewoners waren er zeven. Een groot aantal, lijkt me. Maar hier geldt dat het veelal om kamergrootte winkels ging die meestal gerund werden door de vrouw des huizes. Het vond veelal plaats naast het bestaande werk van de man in de landbouw, in een ander bedrijf of naast werk als ambulant verkoper. De smederijen van Berend Kremer en Hendrik Thalens aan de Bonnerveen en van Jan Postema aan de Broek, de stelmakerij Teije, later Sijbrand Dijkhuizen op de hoek Broek/ Veenakkers en timmerbedrijf van Jan Warmink, eerst aan de Veenakkers, later aan de Bonnerveen, hadden er een huiswinkeltje bij. Bertus Martijn aan de Broek had naast zijn bakkerij ook een galanterieënwinkel en een hoedenwinkel. Verder huisden de gebroeders Otto en Lukas Zwinderman aan de Zwarteweg en Elias Alvering aan De Hilte.

Een groot deel van de handel van de galanteriewinkels was nogal vrouwengerelateerd en zorgde voor een extra stukje inkomsten. De genoemde straten zijn nu geen winkelstraten meer en sommige lagen zelfs tamelijk achteraf. Aan De Hilte bijvoorbeeld, dat uit niet meer dan zo’n 15 huizen bestond, bevonden zich een café, drie winkeltjes en een smederij. Hetzelfde gold voor Bonnerveen. Ook daar bevonden zich nogal wat bedrijven en winkeltjes. Vanaf toenmalig café Eling hadden naar ik geteld heb 33 adressen aan de Broek een café, een winkel of een bedrijf. Het boek Hoe Gieterveen ooit was van Jo Tingen geeft een volledige opgave. Vanaf hetzelfde café richting Bonnerveen waren dat: kruidenier/kapper/scheerder en schoenmaker Hendrik Poelman; fietsenhandel, electricien en taxibedrijf Harm Poelman; bakkerij Darwinkel; molenaar Everts; Bakkerij Geert en Jan Boelens (‘Had heerlijke warme koeken’, vertelde Geertje Nieboer); kruidenier Verwey, later overgenomen door Bertus Alserda; smederij/galanterieën Hendrik Thalens; manufacturen Torenbos; smederij/galanterieën Berend Kremer en verderop dan nog de kruidenierswinkel van Stoffer en Riek Poelman (die later naar de Broek verhuisden en weer later werd overgenomen door de familie Dekker). Het is bijna niet voor te stellen dat al deze mensen en hun gezinnen daarvan konden leven. Naast galanterieën waren er nog drie manufacturenzaken teweten: Albert Meertens en Bertus Martijn, beiden aan de Broek en familie Torenbos aan de Bonnerveen. Ook het woord manufacturen kom je niet vaak meer tegen. Het woord komt uit de wereld van de wevers en betreft winkels die in stoffen en alles wat daarmee te maken heeft handelen. Van knopen, naaigaren, spelden tot en met alles wat men nodig heeft voor het maken en herstellen van kleding, beddengoed, gordijnen en meubilair. Veelal kon dit ook op bestelling door genoemde bedrijven worden gemaakt.

Van de drie genoemde winkels had Albert Meertens verreweg het grootste assortiment. Het was wat men met recht een warenhuis zou kunnen noemen. Voor ons schoolkinderen had Meertens de meest uitgelezen sinterklaastafel. Ik weet zeker dat mijn allereerste boekjes hier vandaan kwamen. Daarnaast verkochten ze kleding, huishoudelijke artikelen en speelgoed. Later hebben ze zich meer toegelegd op meubelen. Naast Meertens had ook huisschilder Maarten Wessels aan de Broek een leuke sinterklaastafel. Van de genoemde winkels kan ik mij niet heugen dat zij voor ons jongeren de moeite van het bezoeken waard waren. Je zou het wel denken, want kinderen snuisteren graag, maar of al dat diggelgoed en opschik wel zo interessant was is zeer de vraag. Bij Meertens noemde ik al kleding en hij zal zeker gezorgd hebben dat de doorsnee Gietervener er ‘schier’ bij liep, maar veel mensen togen voor een uitgebreidere collectie op den duur naar modezaken in Wildervank (Sijpkes) of Veendam (Betram, Stevens). Er werd natuurlijk ook veel kleding zelf gemaakt, vergeet dat niet. Voor schoenen kon men terecht bij Geert Trip aan de Broek, eveneens voor reparatie en bij Wilte Schutrup aan de Boerendijk. Zoals ik al eerder schreef nam de uittocht naar omliggende plaatsen door de komst van de auto een vlucht en allerlei winkels als ook beroepen hielden daardoor op te bestaan. Een bekend voorbeeld is de melkhandel, zeker toen de melkfabriek in 1967 dicht ging. Melkventer Harm Smit verhuisde naar de Broek en begon aldaar een winkel en ventte later daarnaast met een SRV-wagen. Door de strenge wetgeving inzake hygiëne hield het huisslachten voor Harm Zuurhof en Arend Poelman eind jaren zestig ook op. Mensen kochten hun vlees voortaan kant en klaar bij de erkende slager, lieten het bezorgen door bijvoorbeeld slagerij Bekkering in Wildervank of kochten het in de supermarkt. De touwwinkel van Roelof Majoor verdween ook, evenals de petroleumhandel en pietreuliekar van Vrouw Kaspers die aan de Pastoorakkers in de Streek woonde.

Als laatste nering noem ik de cafés, in vroeger tijd ook wel dorpsherberg of logement genoemd. Eén van de drie pijlers van waar elke gemeenschap op gebouwd is, teweten: school, kerk en café. Aan de Bonnerveen was dat
Café Postema (pand waar nu familie Stegeman woont). Het bedrijf van
Postema verhuisde later naar de Broek.
Aan de Broek voorts: Café Schuiling, later Geert Eling, later Hummel,
Klinkhamer en naar verluidt onlangs verkocht.
Café Zwiers, eerst Luchien, daarna dochter Gees en later Derk Zwiers,
familie Hingstman en als laatste familie Oving;
Café Lammert Boer (pand werd later winkel/woonhuis van Pomp/Paas,
thans woonhuis van familie Sanders)
Café Ketelaar, brandde af in 1922 en hield op te bestaan (pand recht
voor T-sprong Veenakkers/Broek, thans aannemersbedrijf van
Jans Potse).
Aan de kruising Bareveldsterweg/De Hilte stond Café Piening (Hendrik
en Lammie Piening), ver daarvoor Speelman, daarna Luitje
Kranenborg, daarna Piening. Hield later als café op te bestaan en
werd door brand verwoest. Thans seksclub Cassa Grande.

Van al de genoemde cafees is op Klinkhamer na niets meer over. Vooral in de cafees Zwiers en Eling speelde zich het verenigings- en het uitgaansleven af. Tevens waren dit de gelegenheden voor gymnastiekuitvoeringen, toneel- en schoolfeesten en bruiloften. Ze hadden een belangrijke sociale funktie in het leven van de Gieterveners. Ook aan de Kopweg heeft een café gestaan en dan is er nog sprake van zogenaamde ‘stille knippen’. Waar die zich precies bevonden is enigszins onduidelijk, ze heetten niet voor niets stille knippen. In ieder geval was er eentje aan de Tjassenswijk. Het zal er stellig levendig aan toe zijn gegaan. Van mijn allerjongste tijd ken ik naast café Zwiers en Eling ook café Piening. Ik herinner me de zomerkermis in de weide achter het café. Veel meer dan een draaimolen, een paar ‘slikkramen’ en iets met spelletjes was het niet, maar toch… Als afsluiting ervan volgde zaklopen, fietshindernisrijden over een kronkelig parcours en stoelendansen. Uiteraard was er bal na. De hele buurt liep er voor uit. Kom daar nu nog maar eens om!

p.s. Mocht u nog iets weten of verbeteren of willen aanvullen zoals namen van winkels en adressen, schroom niet even te mailen of te schrijven. Adres: Willemenineke@Ziggo.nl of Veenakkers 52, 9511 TA, alhier. Bij voorbaat dank. Willem.